Əvvəlki səhifəyə qayıtmaq üçün
-
-
-
Novruz Bayramı.
-
- Eramızıdan 487 il
əvvəl Şərq alimləri, türklər, ərəblər, farslar, hindilər yığıblar bir yerə,
fikirləşiblər ki, bir təqvim düzəldək. Qərara alıblar ki, bu ili heç bir
tarixi hadisə ilə bağlamasınlar. Bu gün bizim milli təqvimə görə heç kəsin
anadan olduğu, köçdüyü gün deyil. Allahın hökmü ilə qışın getdiyi, baharın
gəldiyi, gecə ilə gündüzün bərabərləşdiyi günü seçib bizim alimlərimiz. Onlar
bu günü seçəndə təsadüfən düşüb çərşənbə gününə. Ona görə də çərşənbə günü də
bir növ müqəddəs hesab olunur. Və fikirləşiblər ki, insan, kainat 4 ünsürdən-
su, od, torpaq və küləkdən yaranıb. Hər il 4 çərşənbə gətiriblər ilin əvvəlinə.
Çərşənbələr novruzdan, günün bərabərləşməsindən əvvəl olur. Aşıqlarımız da «Ab,
atəş, xak, badan yarandım» deyiblər vücudnamələrində, yəni su, od, torpaq və
yela bağlıdır insan.
- Birinci su
çərşənbəsi adlandırılırdı. Yəni bahara doğru çayların azacıq buz bağlayan
yerləri əriyib çaylara tökülür. Torpaq yavaş-yavaş islanmağa başlayır. Qızlar
bulaqlardan sərin, şirin su gətirərdilər, evin ətrafına çiləyərdilər, üzlərini
yuyardılar. Sizə bir söz deyim, mən özüm dünyanı gəzəndə harada bir gözəl
bulaq görmüşəmsə, üzümü yumuşam ki, bir az gözəlləşim.
- İkincisi od
çərşənbəsi adlanır. Ona görə ki, bahara doğru günəş yavaş-yavaş torpağı
qızdırır, isindirir, onu yaratmaq üçün hazırlayır. Od çərşənbəsində tonqallar
qalayardılar. Hər ailə üzvünün adına bir dənə şam yandırardılar. Xonçalar
düzəldilərdi.
- Üçüncüsü torpaq
çərşənbəsidir. Torpağı ana təbiət – Allahımız su ilə islatdı, günəşlə isitdi,
onu yaratmağa hazırladı. Ona görə də ilk yaz əkinini xışla-kotanla məhz torpaq
çərşənbəsi günündə başlayardılar. Nənələrimiz «Səməni, saxla məni, ildə
göyərdərəm səni»- deyib buğda isladardılar. İndiki kimi bazardan almırdılar ey,
evdə göyərdərdilər.
- Axırıncısı yel
çərşənbəsidir. Buna ilaxır çərşənbə də deyilir. Bəzi bölgələrimizdə çoz əziz
tutulur. Yəni yel artıq azacıq oyanmış torpağı, təzəcə çığmış yaza həsrət
gülləri tərpədir, tumurcuqlanan ağacları yellədir. «Oyanın, oyanın, bahar
gəlir,»- deyir. Biz ömrümüz uzunu İranla qonşu olmuşuq. Novruz fars dilində
«yeni gün» deməkdir. Bu çərşənbələrdən sonra gəlir Novruz bayramının axşamı.
Bu axşam turşulu, acı, şor bir şey bişirməzlər. Süfrədə yalnız acılıqdan,
şorluqdan uzaq, şirniyə baxan xörəklər olardı. İndi təzə xanımlar şorqoğalı
bişirirlər. Novruza aidiyyəti yoxdur bunların. Şirniyyatlardan şəkərbura,
şəkər tıxası, paxlava, badamburma, ballıbadı, - istədiyiniz qədər saymaq olar.
Gözəl əl qabiliyyəti olan müəllimə Bahar xanım mənim üçün iltəhvil xonçası
düzəldib gətirib. O, keramikadan Azərbaycan qadınının milli geyimdə simvolunu
yaradıb. Bu əsərdə hətta barmağındakı üzüyünəcən Azərbaycan xanımının milli
xüsusiyyətləri nümayiş etdirilib. Qarşısındakı bayaram süfrəsindəki isə
iltəhvil xonçasıdır. Bu süfrədə öz doğma anamızın dilində sin hərfi ilə
başlayan 7 növ ərzaq qoyulub. Su, süd, səməni, sünbül, sucuq, siyənək balığı,
süzmə. Bunların hamısı bizim yaradılışımız, yemayimiz, cismimizlə əlaqədar
şeylərdir. Birincisi, səməni novruzun yaraşığıdır. Həyatımızın yaraşığı isə
sünbüldür. Siyənək balığı ilə bağlı bir maraqlı əhvalat danışmaq istəyirəm.
Bir gün qapının ağzında dayanmışdım, bikef idim. Səhər də iltəhvil olacaq.
Mərhum Əliağa Vahid mənə diqqətlə baxıb: «Qızı, niyə bikef durmusan?» soruşdu.
Bir söz tapa bilmədim. Böyük şairimiz dedi:
-
- Bu ilim təhvil olur balqabaq
üstə
- Dəryada balıqlar duracaqdır
ayaq üstə.
-
- Rəvayətə görə iltəhvil
anında ağaclar torpağa əyilər və balıqlar bir anlığa quyruq üstə qalxırlar.
Fikir verirsiniz, deməli, mütləq iltəhvil xonçasında siyənək balığı olur.
Tapdığınız nemətlərdən süfrəyə düzün. İltəhvil xonçasına şəkərbura, paxlava,
şam, quru meyvə də qoymaq olar. İltəhvil dediyimiz kimi məhz təbiətlə bağlıdır.
Heç bir dini bayrama aid deyil. Hər dini bayramımızın öz namazı, duası var.
Novruzun yox. Təkcə analar əslini ərəblərdən aldıqları bir arzunu öz
yaradanına bildirərr, ilin sayı qədər (366) bu diləyini böyük Allaha Göy
tanrıya bildirərdilər :
-
- Ey qəlblərin hakimi,
- Ey gözlərin hakimi!
- Gecələrin Allahı
- Gündüzlərin Allahı,
-
- Ey hal-əhvalları
- Düzənləyən İlahi!
- Bizə də bir nəzər sal
- Ey könüllər pənahi!
-
- Evlədə süfrələr
yığışmazdı. Qələmkarı süfrələri döşəyərdilər meydana. 3 gün kiçiklər gedib
yaşlıları, qocaları yoxlardılar. Bayram günlərində bişən xörəklərdən
kimsəsizlərə, zəif, xəstə, qoca adamlara pay aparardılar. Hətta ela xeyirxah
insanlarımız var idi ki, bilirdi qonşuların vəziyyəti pisdir, bayramda xalqın
uşaqları təzə paltar geyinir, amma onlar yox. Bilirdi ki, pul versə, qəbul
elamaz, parça versə qəbul eləməz, ona görə də xonça düzəldərdilər. Müqəddəs
olub Azərbaycanda xonça. Onu qaytarmazdılar. 3 gün ərzində əsasən də kişilər
gedib böyüklərlə bayramlaşardılar. Kişilərdən sonra qadınlar gedərdilər böyük
xanımların yanına, əllərindən, həyat verən sinəsindən öpərdilər. O böyük də
onun alnından öpərdi. Belə bir adət var idi.
- Noxruzdan 13 gün
keçmiş nənələr cavan uşaqları aparardılar çölə, açıqlığa. Məsələn, mənim anam
bizi dəniz qırağına qağayıların yanına aparardı, orada təzəcə cücərən otlardan
burub balaca bir kəsək və ya daş qoyardı və deyərdi: «Mənim qış sarılığım
sənin, sənin bahar təzəliyin mənim». Bir növ ovsun idi. Çərşənbələrdə uşaqlar
papaq atardılar, oğlan uşaqlağı yumurta döyüşdürərdilər. Qızlar fala
baxardılar. O qədər müxtəlif fallar var idi ki... Onların içində bir qulaq
falı var. Qıfılı bağlayırlar, açarı qoyurlar cibə, qulaqlarını tutub qaçırlar
bayıra, ilk eşitdiyi söz bunu «tale» yi idi. Cavan qızdı, yəqin eşqi,
məhəbbəti üçün çıxıb qulaq falına. Deyərdilər:
-
- Quzum bulağa çıxıb,
- Enib bulağa çıxıb,
- Siz Allah xoş söz deyin!
- Yarım qulağa çıxıb.
-
- Mis tasa su töküb üzük falına
baxardılar. Bizim üzük falı ilə bağlı olduqca çox vəsfi-hallarımız var.
-
- Ağac başında Vəli
- Altında yaşıl xəli,
- Allah muradın versin,
- Ya Məhəmməd, ya Əli!
-
- Bununla bənzər çoxlu «vəsfi-hallar»
yaradıb ana-nənələr.Kimin üzüyü çıxsa bu bayatıya, görün Allah ona necə kömək
olur. Bela şeylər var idi. Ənənə çox idi. Odun üzərindən atılardılar, suyun
üzərindən atılardılar, amma heç vaxt «ağırlığım, uğurluğum bu oda tökülsün»
deməzdilər. Od müqəddəsdir, su müqəddəsdir. Tariximizdə elə dövr olub ki, odun
üzərində atlanmaqla məhkumlar xilas olublar. Demali, günahsızdır ki, od onu
yandırmayıb.
-
- «Atil batil
- Oddan atıl
- Aydın olsun
- Halal, haram» deyərdilər.
-
- Oğlanlar lopa bağlayıb
əllərində fırladardılar. Düşmənlərimiz çox çalışıblar ki, bizim bu novruz
bayramımızı islamiyyətlə, ya atəşpərəstliklə, ya nə bilim hansısa bir dinlə
bağlasınlar. Doğru deyil heç birisi. Bu bayram Allahın yaratdığı
gecə-gündüzdür. Heç kəsin uydurması deyil. Ona görə də hoqqa çıxarıb qırmızı,
xoş günümüzü qaraya çevirmək lazım deyil. Bu, ildə bir dəfə olan şeydir.
Millətimizin onsuz da başqa gözəl bayramları – Xızır Nəbi bayramı, Çillə
bayramı, ilin ən ağır gecəsi olan Yelda gecəsi bayramı, bunlar hamısı yaddan
çıxıb. Rusşar, xristianlar milli varlığımızı unutdurmaqdan ötəri çox
çalışıblar. İndi də biri deyir yumurtaları qara boyayın, o biri başqa söz
deyir. «Ağzından yellər aparsın» - deyərlər buna. Evlərdən uzaq olsun, cavan
adam nakam öləndə belə yumurtanı qırmızı boyayıb qoyardılar onun xonçasına.
Yəni o qırmızı həyatdan gedib. Ona görə də heç kəs zəhmət çəkib özündən şey
uydurmasın.
- Millətimizin, xalqımızın
bir il deyil, yüz il deyil, min il deyil, yarandığı gündən qəbul elədiyi
adət-ənənələrin yaxşılarını saxlasınlar, göyərtsinlər. Milli adətlərimiz
qorunub saxlanması üçün böyük vəzifələr sizlərin də üzərinə düşür.
- Bizim ruhanilərimiz bu il
gözəl qərar çıxarıblar. Medalın iki üzü var, bu üzü də, o biri üzü də bizimdir.
Ölənimizə ağlamaq, toyu olanımıza qoy götürüb oynamaq – hər ikisi bizimdir.
Əvvəla, aşura günü ilə Novruz bayramı eyni günə düşmür. İkincisinə qalanda baş
yarmaq, zəncir vurmaq, bədənə cismani cəza vermək islamiyyətdə qadağandır.
Dinimizi gülünc günə qoymaq lazım deyil. Azərbaycanda olduqca müxtəlif
təriqətlər, dinlər, millətlər, gələn-gədən qonaqlar var. Onların yanında niyə
görə öz yerimizi pis edək. Quran da oxuyaq, hüzr də saxlayaq, ehsan da verək.
Mən Kərbəlada 77-ci ildə olmuşam. Orada bir ərəb yazıçısını anası rəhmətə
getdi. Getdim gördüm ki, ortalıqda bir böyük məcməyi, içində kofe əmbiz kimi
qoyublar, yanında da qaşıqlar. Məni aparan xanım nə edirdisə, mən də onu
edirdim. Ölən cavan idi. Götürdü bir çay qaşığı o kofedən tökdü dilinin üstünə.
Mərsiyə dedilər, sinə döydülər, ağladılar, sonra çıxıb getdik. Nə çay verən
oldu, nə xörək verən. Xanımdan soruşdum ki, «Bəs sizdə ehsan vermirlər?» dedi
li, ehsanı aparıb imamzadənin həyətindəki imkanı olmayan ac adamlara veririk.
Mənim çox xoşima gəldi ruhani ataların bu qanunu ki, kim qan tökmək istəmirsə,
Allah yolunda gedib donorluq eləsin. Millətə də xeyir var, Allah qarşısında da
ən müqəddəs bir iğdir. Öz aramızdır, axı bir bayramlarda şərab içib küçələrə
düşən millət deyilik. Toy eləməyacəyik, bayram eləməyəcəyik, oynamırıq ...
Uşaqlarımızın da əlindən sevinclərini almaq dogru deyil.